U junu pretprošle godine Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine usvojio je zvaničnu strategiju upotrebe službenog jezika i pisma za period od 2021. do 2026. godine. Zajednička je odgovornost stvoriti uslove pod kojima zajednica može da zadrži svoj maternji jezik i nacionalni identitet, rečeno je pre više od godinu i po dana. Ramona Tot, članica Izvršnog odbora nacionalnog saveta zadužena za upotrebu službenog jezika, je govorila za naš list o započetim aktivnostima u okviru strategije, zaustavljanju gubitka jezika i praktičnoj primeni principa srazmernog zapošljavanja.
Među osnovne ciljeve strategije upotrebe službenog jezika i pisma Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine spada i dugoročni opstanak mađarskog jezika u Vojvodini i održavanje mađarskog jezika u svim oblastima upotrebe i funkcionalnosti. Navedenim ciljevima je dodato više mera. Šta je od toga sprovedeno ili počelo da se sprovodi od usvajanja strategije?
– Gotovo sve mere strategije za upotrebu jezika i pisma Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine karakteriše kontinuitet, pa se ne može reći da smo dostigli zacrtani cilj, pošto je aktivnost konstantna. Naš zadatak je da probudimo nacionalnu samosvest u budućim generacijama. Očuvanje identiteta je glavni cilj. Kao rezultat manjinskih i jezičkih zakonskih propisa, mađarski jezik se može koristiti u svim oblastima društvenog života, kako u obrazovanju, u ustanovama kulture, u javnom informisanju, tako i u javnoj upravi, u radu u pokrajinskim i republičkim skupštinama, ili kod javnog beležnika. Stalno radimo na tome da obrazovne institucije na mađarskom jeziku opstanu, a gde je potrebno, proširimo ili otvorimo potpuno novu grupu. Veoma je važno da građani koji govore mađarski jezik mogu da pronađu informacije na mađarskom jeziku, i to na dnevnom nivou. Ovu mogućnost ne treba oduzimati građanima. Javno informisanje na mađarskom jeziku postoji već dugo i nadamo se da će još dugo opstati. Pokušavamo da podstaknemo građane da se usude da koriste svoja jezička prava, odnosno da zahtevaju vršenje administracije na svom maternjem jeziku. Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine je u više navrata organizovao usavršavanje za opštinske ili druge službene prevodioce, čiji je jedan od glavnih ciljeva da se prevodioci upoznaju i međusobno se povežu, jer se svakodnevno mogu javiti različita pitanja tokom, ili vezano za administraciju. Mi smo u procesu razvoja veb stranice, odnosno aplikacije za pametne telefone, koji se zove „Žebtiker” (Ogledalo u džepu). Svako ko želi da vrši administraciju na mađarskom jeziku, a eventualno naiđe na prepreku, može prijaviti slučaj uz pomoć ove aplikacije, sa skoro jednim ili sa dva klika na dugme. Na ovaj način Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine može brzo da bude informisan o kršenju prava građana.
Šta pokazuje iskustvo, kakav je odnos državnih organa i institucija prema primeni obavezujućeg zakonodavstva koje se odnosi na službenu upotrebu mađarskog jezika? Gde su najveći nedostaci?
– Iskustvo pokazuje da se odnos državnih organa i institucija prema službenoj upotrebi mađarskog jezika veoma razlikuje. Postoje institucije i državni organi koji stalno traže mišljenje Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine u vezi sa jednim novitetom ili prevodom, ali ima i onih koji ne zahtevaju našu saradnju. Po mom mišljenju, najveći nedostatak je to što prevod nije ujednačen u slučaju pojedinih formulara i obrazaca, a u nekoliko slučajeva prevodi su netačni. Želeli bismo da rešimo ovaj problem stvaranjem jedinstvene baze podataka. U njemu bi se našli prevodi osnovnih dokumenata, odnosno svako bi im mogao pristupiti, pa ih preuzeti. Što se tiče upotrebe mađarskog jezika, takođe je važno naglasiti, pošto je mađarski maternji jezik za više od dva odsto stanovništva u Srbiji, građani koji govore mađarski mogu se obratiti i republičkim organima na svom maternjem jeziku, čak i ako žive na području gde se mađarski jezik ne koristi zvanično. U tom slučaju imaju pravo da traže odgovor na mađarskom jeziku. Građani često nisu svesni svojih prava i ne iskoriste ovu mogućnost.
Poslednjih godina, u procesu zakonodavstva, bilo je moguće obezbediti pravnu pozadinu, zahvaljujući kojoj je srazmerno zapošljavanje postala realnost. Međutim, prema navedenom, i dalje postoji problem u popunjavanju pojedinih radnih mesta, na primer u pravosuđu ili javnoj upravi, delom i zbog toga što nema dovoljno zaposlenih koji govore mađarski, a imaju odgovarajuću stručnu spremu. Koje mere su do sada preduzete da bi se unapredilo srazmerno zapošljavanje i koje bi dalje mere bile potrebne u budućnosti?
– Ovaj problem je najizraženiji u manjim opštinama, u rasejanju, a odnosi se na to, što nema dovoljno mađarskih radnika sa odgovarajućim stručnim kvalifikacijama. Pomenuti fenomen postoji već duže vreme. Po završetku visokoškolskih studija, diplomci se retko vraćaju u rodni grad ili se sele u opštinu koja im je „strana“, čak i ako postoji prilika za posao ili bi mogli da rade na svom maternjem jeziku. U većini slučajeva mladi ostaju u većim gradovima i tamo osnivaju porodice. Posle toga veoma teško menjaju mesto stanovanja, čak i ako ne mogu da nađu posao u svojoj struci u „velikom gradu”. S tim u vezi, želela bih da istaknem jedan od osnovnih uslova prijave za upis u Studentski dom „Evropa” u Novom Sadu, kao i Vojvođanskog pravnog stipendijskog programa: primljeni student mora da radi u Srbiji tri godine na radnom mestu koje odgovara njegovoj kvalifikaciji po završetku studija. Nakon završenih studija, možemo ponuditi mogućnost da prikupimo biografije diplomaca, a ako opštinska uprava, škola ili slična ustanova ukaže da joj je potreban kvalifikovan radnik na određenom mestu, lako možemo saznati da li ima radnika u Vojvodini koji ispunjavaju propisane uslove, a voljni su i da rade u toj oblasti.
Kako pojačati privlačnost mađarskog jezika, pre svega u rasejanju, gde je, prema vašim prethodnim izjavama, gubitak jezika posebno izražen?
– Dvojezičnost i jezička razmena su, pre svega, prirodna pojava u područjima u rasejanju, ali se gubitak jezika mora sprečiti. Ako oslabi osećaj identiteta pojedinca, prestaje i vezanost za maternji jezik. Iznad svega, neophodno je održati obrazovne institucije u životu i modernizovati ih, kako roditelji ne bi upisivali svoju decu u odeljenja, grupe na nastavnom jeziku, koji nije mađarski, navodeći nedostatke u tom pogledu. Podrška kulturnih domova i civilnih organizacija je podjednako važna, koji kroz različite programe i događaje imaju odlučujuću ulogu u očuvanju identiteta. U naseljima u kojima nije moguće organizovati obrazovanje na mađarskom jeziku, kulturnim društvima treba dati još veću ulogu, jer samo one mogu da organizuju različite programe za ovdašnje građane pripadnike mađarske manjine. U tom kontekstu mislim, na primer, na negovanje jezika, ili na radionice rukotvorina koje su važne sa stanovišta očuvanja tradicije, na podučavanje narodnih igara, na obeležavanje značajnih jubileja koji su odlučujući sa stanovišta mađarstva. Mora se proceniti situacija, odnosno kakvi su sadržaji potrebni građanima datog naselja, a Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine će to podržati. Drugi veliki zadatak je obezbeđivanje nove generacije. Mnogi ljudi zaborave na ovo, pa se može desiti da se tokom jednog izbora novih ljudi suoče sa činjenicom da nema ko da nastavi rad u toj zajednici. Kao rezultat toga, udruženja i civilne organizacije mogu prestati da postoje, iako su njihove aktivnosti od vrednosti za društvo. Cilj je jednostavan: popuna mađarskog intelektualnog sloja, je opstanak nacionalne manjine.
Nyitókép: Ramona Tot (Foto: Edvard Molnar)
